🌕 गुरुपौर्णिमा २०२५ : गुरु-शिष्य परंपरेपासून वर्तमान शिक्षणसंस्कृतीपर्यंतचा वेध

✍🏻 लेखक – अमर वासनिक
📅 प्रसिद्धी दिनांक – १० जुलै २०२५
📰 पोलिस योद्धा न्यूज नेटवर्क

—

🪔 गुरुपौर्णिमा: एक पवित्र परंपरेचा दीप

भारतीय संस्कृतीत “गुरु” ही संकल्पना ईश्वराच्या स्थानावर ठेवण्यात आली आहे. “गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः। गुरु साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः॥” या श्लोकातून स्पष्ट होते की गुरु हा साक्षात ब्रह्म स्वरूप आहे.

गुरुपौर्णिमा ही पूर्णिमा केवळ एका परंपरेचा उत्सव नसून, ती संस्कारांची, आदराची, कृतज्ञतेची अभिव्यक्ती आहे. आजच्या दिवशी विद्यार्थी आपल्या गुरुजनांचे आभार मानतात, आदर व्यक्त करतात आणि ज्ञानाचा प्रकाश आपल्या जीवनात आणण्याची प्रतिज्ञा करतात.

—

📜 गुरुपौर्णिमेचा इतिहास व पार्श्वभूमी

गुरुपौर्णिमा महर्षी वेदव्यासांच्या जन्मदिनी साजरी केली जाते. त्यांनी चारही वेदांचे संपादन, पुराणांचे लेखन, महाभारताचे संकलन केल्यामुळे भारतीय ज्ञानपरंपरेत त्यांचे स्थान अत्युच्च आहे. म्हणूनच त्यांना “जगातला पहिला गुरु” मानले जाते.

🕉️ वैदिक काळातील वर्णव्यवस्था व शिक्षण

वैदिक काळात वर्णव्यवस्था गुण, कर्म व संस्कार यावर आधारित होती. तथापि, काळाच्या ओघात वर्णव्यवस्था जातिव्यवस्थेत रूपांतरित झाली आणि शूद्रांना व महिलांना शिक्षणापासून वंचित करण्यात आले. हे भारतीय इतिहासाचे दुःखद सत्य आहे.

महात्मा फुले, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, सावित्रीबाई फुले यांनी शिक्षणाचे हक्क सर्वांसाठी खुले केले, ही सामाजिक क्रांती होती.

—

🎓 आजचा शिक्षक आणि विद्यार्थी: कुठे हरवली आदर्श गुरु-शिष्य परंपरा?

पूर्वीचा शिक्षक गुरुकुलात राहून, नि:स्वार्थीपणे विद्यार्थ्यांना शिक्षित करत असे. पण आज…

शिक्षकांकडून…

अनेक शिक्षक शिक्षण ‘नौकरी’ म्हणून करत आहेत, ‘धर्म’ म्हणून नव्हे.

काही शिक्षक विद्यार्थ्यांकडे ग्राहक म्हणून बघतात.

खासगी कोचिंग, ट्युशन यामध्ये पैसे घेणं आणि गुण मिळवून देणं हे प्रमाण वाढलं आहे.

विद्यार्थ्यांकडून…

मोबाईल, सोशल मीडियाच्या प्रभावामुळे शिक्षकांप्रतीचा आदर क्षीण झाला आहे.

शाळा हे शिक्षणाचे केंद्र न राहता ‘फार्मॅलिटी’ बनत चालली आहे.

परीक्षेत पास होणे हे अंतिम ध्येय झाले आहे, ज्ञानप्राप्ती नव्हे.

 

—

🇮🇳 भारताची विद्यमान स्थिती : भ्रष्टाचार, बेरोजगारी आणि महागाई

गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी ज्ञान, नैतिकता आणि समाजहिताच्या गोष्टी ऐकल्या जातात, पण प्रत्यक्षात काय?

❗ भ्रष्टाचार

मंत्रालय, शासकीय यंत्रणा, शैक्षणिक संस्था – प्रत्येक ठिकाणी भ्रष्टाचाराचे जाळे आहे.

शिक्षक भरती, शिष्यवृत्ती, अभ्यासक्रम निवड – यामध्ये देखील भ्रष्टाचार सुरू आहे.

❗ बेरोजगारी

लाखो विद्यार्थी पदवीधर होत आहेत, पण नोकऱ्या नाहीत.

शैक्षणिक पात्रता असूनही लोक रिक्षा चालवत आहेत, कारण यंत्रणा फसली आहे.

❗ पेट्रोल-डिझेल दरवाढ

महागाईमुळे सामान्य माणसाचा रोजचा खर्च वाढला आहे.

इंधन दरवाढ ही प्रत्येक वस्तूच्या किमतीला कारणीभूत ठरते.

 

—

🏛️ मंत्री आणि जनतेचे प्रतिनिधी: आपली भूमिका पार पाडतात का?

गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी “गुरु” म्हणजे मार्गदर्शक… तर मंत्री, आमदार, खासदार हे देखील लोकांचे मार्गदर्शक आहेत. पण…

ते जनतेच्या प्रश्नांपासून दूर, केवळ मतांसाठीच उपलब्ध असतात.

शिक्षणखात्याचा दर्जा दिवसेंदिवस घसरत आहे, मंत्री भाषण देतात पण कृती कुठे?

शाळा, महाविद्यालयांची स्थिती दयनीय आहे.

 

—

🧠 गुरुपौर्णिमा आणि आत्मपरीक्षण

गुरुपौर्णिमा म्हणजे केवळ फुलं देणं, शुभेच्छा देणं नव्हे, तर…

काही कठोर प्रश्न:

आपण आपल्या ‘गुरुंचा’ सन्मान करतो का?

आपण आपला वैयक्तिक भ्रष्टाचार थांबवतो का?

आपण ‘विद्यार्थी’ असूनही केवळ नोकरीसाठीच शिक्षण घेतोय का?

आणि सर्वात महत्त्वाचे – आपण विचार करणारे नागरिक आहोत का?

 

—

🌼 निष्कर्ष

गुरुपौर्णिमा म्हणजे कृतज्ञतेचा, आत्मपरीक्षणाचा आणि सामाजिक जागृतीचा दिवस. आज प्रत्येक शिक्षक, विद्यार्थी, पालक, मंत्री, पत्रकार, अधिकारी यांनी हा दिवस एक ‘नवीन सुरुवात’ म्हणून घ्यायला हवा.

शिक्षण ही बाजारातील वस्तू न राहता – मूल्य, संस्कार, नैतिकता आणि समाजप्रेम यांची शिकवण देणारी प्रक्रिया झाली पाहिजे.

—

📣 पोलिस योद्धा न्यूज नेटवर्क कडून आवाहन

आज गुरुपौर्णिमेच्या दिवशी आपण सर्वांनी ‘गुरु’ या संकल्पनेचा अर्थ नव्याने समजून घ्यावा. शिक्षक-विद्यार्थी दोघांनीही आपापली जबाबदारी ओळखली तरच समाजात बदल शक्य आहे.

—

गुरुपौर्णिमेच्या हार्दिक शुभेच्छा!
आपण सर्वजण आपापल्या क्षेत्रात ‘गुरु’ होऊन समाजात प्रकाश पसरवूया!

—