🔸चंद्रपुरचा प्राचीन इतिहास🔸

🔸चंद्रपुरचा प्राचीन इतिहास🔸
चंद्रपर जिल्ह्यात बरेच पुरातत्वीय अवशेष आहेत . वाकाटक वंशातिल द्वितीय प्रवरसेनाचा दूधिया ताम्रपट उपलब्ध आहे.वाकाटक हे बौद्ध धर्मीय राजे होते.वाकाटक च्या वडगांव ताम्रपट मध्ये हिरण्य अर्थात इराई नदीचा ऊल्लेख आहे.चंद्रपर मधील महत्वाची पुरातत्वीय वास्तु म्हणजे परकोट(किल्ला) आहे. शत्रुवर मात करण्यासाठी कमी उंचीची वरच्या भागावर छिद्रे असलेली चंद्रपुरला वेढा घातलेली मजबूत अशी संरक्षक भींत आहे. संपूर्ण तट बंदिला चार दिशेला चार द्वार आहेत. उत्तरेला जटपुरा द्वार, पच्छिमे ला बिनबा द्वार, पूर्वेला अचलेश्वर द्वार, दक्षिणेला पठानपुरा द्वार आहे. या सोबतच चोर, विठोबा, हनुमान आणि बगड़ अश्या चार खिड़क्या आहेत. हा परकोट( किल्ला) गोंड राजानी बांधल्याचे म्हटले जाते परन्तु हे सत्य नाही. गोंड राजे हे नागपुरचे राजे रघुजी भोसले यांचे मांडलिक राजे होते.
चंद्रपर च्या परकोट वरती हत्तिवर आरूढ़ झालेले सिंह असे राजचिन्ह त्यावर कोरलेले आहे. आणि हे राजचिन्ह सम्राट अशोककालीन आहे. यावरून सातवाहन काळात हा किल्ला बाधन्यात आला हे स्पष्ट होते. संपूर्ण चंद्रपर जिल्ह्यतच सातवाहन काळात परकोट, विहारे आणि स्तूप बाधन्यत आले.
चंद्रपर शहराच्या पूर्वेस अंचलेश्वर दरवाजा आहे. या दरवाजा च्या दिडसे फुट अंतरावरून झरपट नदी वाहते .तिच्या काठावर पूर्वी अंचलेश्वर बुद्ध विहार होते. त्याला आता महादेवचे मंदिर बनवीन्यात आले. महाकाली मंदिर हे सुद्धा पूर्वी बुद्ध विहार होते. त्या मंदिरातील गर्भगृहात असलेली मूर्ति ही महापरिनिर्वाण अवस्थेतिल बुद्ध मूर्ति आहे.
चंद्रपर जिल्ह्याच्या दक्षिणेस जिवती तालुक्याकड़े जाणाऱ्या रस्त्यावर उजव्या बाजूस मानिकगढ़चा किल्ला आहे. समुद्र सपाटी पासून 660 मीटर ऊंच असा हा किल्ला वाकाटक कालखंडात बांधन्यात आला.शेवटचा नागवंशीय राजा गहिलू हा होता. त्याच्या पत्नीचे नाव माणिका होते. तिच्या नावावरुनच या किल्ल्यास मानिकगढ़ हे नाव पडले.
शंकरलोधी हे गांव कोरपना तालुक्या पासून 25 की.मि. दक्षिणेस आहे.तिथे सुद्धा बुद्ध विहार होते.राजुरावरुन आसिफा बादकड़े जाणाऱ्या रस्त्यापासून 2 की. मि. आत सिद्धेश्वर मंदिर आहे. या मंदिराचे गर्भगृह साबुत आहे.या मंदिर समुहात
बौद्ध भिख्खू नागार्जुनाची प्रचंड मूर्ति आहे. आता त्या मंदिरातील मूर्तिची महादेव म्हणून लोक पूजा करतात.
भद्रावतीच्या लेण्या या प्राचीन बौद्ध लेण्या आहेत.विजयासन येथे खडकात कोरलेल्या तीन भव्य लेणी आहेत.या तिन्ही लेण्यात त्तथागत बुद्धाच्या आसनस्थ मूर्ति आहेत. मधल्या विहाराच्या प्रवेश द्वाराच्या उजव्या भिंतीवर एक शिलालेख आहे. या शिलालेखात अशोककालीन धम्मलिपितील अक्षरे कोरलेली आहेत.
चंद्रपर जिल्ह्यातील चिमूर तालुक्या पासून 24 की. मि. पच्छिमेला आरामदिघी हे बौद्ध स्थळ होते. हे स्थळ अशोककालीन असून ते बौद्ध विहार होते. त्यात प्राचीन विहाराचे अजूनही अवशेष आढळून येतात. आता त्या भग्नावशेषावर शिवमंदिर बनवीन्यात आले. वरोरा तालुक्यातील टेंबुरदा, भटाला गावात सातवाहन कालीन बौद्ध अवशेष विखुरलेले आहेत. तेथील ऐका द्वाराच्या वरच्या भागावर श्याक्य कुमार गोतम ची आई महामाया चे कमला वरती चित्र कोरलेले आहे. दोन्ही बाजूने हत्ती सोढ़ वर करुन पाण्याचे फवारे मारून महामाया ची आंघोळ करीत आहेत अशी ही मूर्ति गौतम बुद्धाच्या जन्माचे प्रतिक आहे. नागभीड़ तालुक्यातील देवटेक गांव जवळ चिकम्बरी या ठिकाणी एक अशोककालीन शिलालेख आढळला तो नागपुरच्या संग्रहालयात ठेवलेला आहे.चंद्रपुर शहर जवळ दक्षिणेला असलेली माना टेकड़ी येथील बौद्ध गुफेत एक सातवाहन कालीन बौद्ध मूर्ति आढळुन आली.
गडचिरोली जिल्ह्यातील मार्कण्डा मंदिर हे सुद्धा पूर्वीचे बौद्ध विहारच होते. मंदिराच्या दक्षिणी दरवाजावर ” सीरी मकरध्वज जोगी 700 “असे शब्द लिहिलेले आहेत. डॉ.वा. वि.मिराशी यांच्या मते हे विहार राष्ट्रकूट राजा गोविन्द तृतीय यांच्या काळातील असून 8व्या शतकातील आहे. तो बौद्ध राजा होता. मार्कण्डा हे राष्ट्रकूट राजाची राजधानी मयूरखंडी हिचे अपभ्रश नाव आहे. चामोर्शी जवळच मुलचेरा येथे 5व्या शतका तिल विटाचे बांधकाम असलेले वाकाटक कालीन भव्य बुद्ध विहाराचे अवशेष आहेत. वाकाटक हे बौद्ध धर्मीय राजे होते. आता या विहाराच्या गर्भगृहात शिवलिंगची स्थापना करुन त्याचे हिन्दुकरण केले गेले.
याप्रकारे चंद्रपर वर बौद्ध धर्मीय सातवाहन राजे, जे सम्राट अशोक चे धम्म वाहक होते , त्यांनंतर वाकाटक, राष्ट्रकूट राजानी शासन केले. नवव्या शतका पासून ते बाराव्या शतका प्रयन्त चालुक्य यांचे राज्य चंद्रपर वर होते. चालुक्य हे बौद्ध राजे होते. 12 व्या शतका पासून चंद्रपर गडचिरोली च्या सर्व प्राचीन बौद्ध विहारावर हेमडपंथी ब्रह्मानानी आपली सत्ता प्रस्थापित केली. आणि त्या विहाराची नावे बदलवून त्यानी शिवमंदिर, महादेव मंदिर, मारकंडा मंदिर, महाकाली मंदिर अशी नावे दिली.