📰 हर्षद मेहता : जन्मापासून ते घोटाळ्यापर्यंत — भारताचा सर्वात मोठा आर्थिक स्कॅम आणि त्यातून मिळणारे धडे

✍️ अमर वासनिक, न्यूज एडिटर – पोलिस योद्धा न्यूज नेटवर्क

—

🔶 हर्षद मेहता कोण होता? – सुरुवातीचे आयुष्य

हर्षद श्रीराम मेहता यांचा जन्म 29 जुलै 1954 रोजी पनवेल (महाराष्ट्र) येथे झाला. नंतर त्यांचे कुटुंब रायपूर (मध्यप्रदेश) येथे स्थायिक झाले. वडील लहानसा व्यवसाय करत, पण मोठे आर्थिक बळ नव्हते.
हर्षद मेहता अभ्यासात मध्यम, पण आकडेमोड आणि पैशाच्या हालचालीबद्दल नैसर्गिक कल्पकता होती.

वाणिज्य शाखेतून पदवी घेतल्यानंतर ते मुंबईला आले—मोठे स्वप्न, पण खिशात पैसा नव्हता. एकीकडे सामान्य मध्यमवर्गीय संघर्ष, तर दुसरीकडे स्टॉक मार्केटचे तेज.

—

🔶 नोकरी ते शेअर बाजार – पैशाच्या जगात प्रवेश

मुंबईत त्यांनी सुरुवातीला साध्या नोकर्या केल्या—सेल्समॅन, इन्शुरन्स एजंट, लहान व्यापारी.
नंतर त्यांना मुंबईच्या दलाल स्ट्रीटवर एक ब्रोकरेज कंपनीत नोकरी मिळाली.
याच काळात त्यांना शेअर बाजारातील हलचालींचे बारकावे कळू लागले.

काम करताना :

बँकांचे मनी मार्केट

सरकारी सिक्युरिटीज

बँकांमधील SGL स्लिप व्यवहार

मोठ्या गुंतवणूकदारांच्या मानसशास्त्र

हे सगळे त्यांनी बारकाईने समजून घेतले.

हीच त्यांची खरी ताकद बनली.

—

🔶 हर्षद मेहता श्रीमंत कसा झाला? – बुल रनचा राजा

1990–92 हा काळ हर्षद मेहताचा सुवर्णकाळ होता.

त्यांनी शेअर बाजारातील विशिष्ट कंपन्यांच्या शेअर्समध्ये प्रचंड खरेदी करून किंमती आकाशात नेल्या.
त्यामुळे संपूर्ण बाजारात “हर्षद मेहता बुल रन” सुरू झाला.

ACC

टाटा आयर्न

अँड्र्यू यूल

अपोलो टायर्स

स्टील ऑथॉरिटी ऑफ इंडिया

या कंपन्यांचे शेअर्स १००–२००% नव्हे, तर हजारो टक्क्यांनी वाढले.

ACC चा शेअर: ₹200 → ₹9000
(इतिहासातील सर्वात अवास्तव वाढ)

लोकांच्या नजरेत तो “बिग बुल” झाला.

—

🔶 संपत्तीचा जबरदस्त विस्तार

या काळात मेहताने—

🏪 15,000 चौ. फुटांचा मालबार हिलवरील आलिशान बंगला
🚗 50 लाखाची लक्झरी टॉयोटा लेक्सस (त्या काळात अविश्वसनीय)
💎 प्रचंड सोनं, दागिने
🏝 सुट्टीसाठी महागडे विदेश दौरे
💵 मोठे आर्थिक व्यवहार

अशा भव्य जीवनशैलीने संपूर्ण देशाचे लक्ष वेधून घेतले.

—

🔶 स्कॅम कसा झाला? – भ्रष्टाचाराचा पाया

हर्षद मेहता याने वित्तीय प्रणालीतील एक कमकुवत जागा शोधली होती.

त्याने—

✔ बँकांच्या SGL स्लिपचा गैरवापर केला

SGL (सेक्युरिटी जनरल लेडर) म्हणजे बँकांना सरकारी बाँड खरेदी-विक्रीसाठी दिली जाणारी स्लिप.

त्या स्लिप्सचं खोटं व्यवहार दाखवून बँकांकडून कोट्यवधी रुपये काढले.

✔ बँकांना एकमेकांमधील व्यवहारात गोंधळ घालून फायदा घेतला

जे पैसे बँकेकडे जमा व्हायला हवे, ते मेहताच्या ब्रोकरेज खात्यात जात.

✔ बनावट बँक रसीदा (Fake BRs)

या रसीदांच्या आधारे ४,००० कोटींपेक्षा जास्त रक्कम फिरवण्यात आली.

याच पैशातून शेअर्स खरेदी करून बाजार उंचावला गेला.

हा संपूर्ण प्रकार करोडो नव्हे, तर ४,००० कोटींचा वित्तीय घोटाळा ठरला.

—

🔶 पत्रकार सुचेता दलाल यांनी घातला भंडाफोडाचा पाया

1992 मध्ये ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’च्या वरिष्ठ पत्रकार सुचेता दलाल यांनी तपास सुरू केला.

एक साधा प्रश्न—
“हर्षद मेहता लक्झरी कार लेक्सस कशी परवडते?”

या प्रश्नाने तपास सुरू झाला.
त्यातून उघड झाले—

बँकांकडून अवैध निधी

बनावट रसीदा

बाजारात कृत्रिम तेजी

बँकांच्या निधीचा शेअर किमती वाढवण्यासाठी वापर

सुचेता दलाल यांच्या लेखाने देशभरात भूचाल आला.
हा लेख इतिहासातील सर्वात प्रभावी वित्तीय चौकशी ठरला.

—

🔶 अटक, चौकशी आणि कोसळणारे साम्राज्य

मेहता यांना CBI ने 1992 मध्ये अटक केली.
त्यांच्यावर एकूण:

76 गुन्हे

टॅक्स चोरी प्रकरणे

बँक फसवणूक

आर्थिक अनियमितता

असे अनेक खटले सुरू झाले.

त्यांचे साम्राज्य कोसळले.
बंगला, गाड्या, शेअर्स — सर्व काही जप्त होऊ लागले.

—

🔶 हर्षद मेहताचा मृत्यू

हर्षद मेहता यांचे निधन 31 डिसेंबर 2001 रोजी ताडेओ जिल्हा कारागृहात झाले.
कारण: छातीत अस्वस्थता → हृदयविकाराचा झटका

मृत्युसमयी:

ते न्यायालयीन कोठडीत होते,

त्यांच्यावर ३०+ प्रकरणे प्रलंबित होती.

 

—

🔶 या संपूर्ण कथेतून आपल्याला काय शिकायला मिळते?

✔ 1) प्रणाली कितीही मोठी असली तरी तिचा गैरवापर लपून राहत नाही.

✔ 2) पारदर्शकता नसलेल्या वित्तीय प्रणालीत स्कॅम होणे अपरिहार्य.

✔ 3) शेअर मार्केटमध्ये कृत्रिम तेजी दीर्घकाळ टिकत नाही.

“रिअल व्हॅल्यू” हा शेवटी किमतीचा खरा मापदंड आहे.

✔ 4) पत्रकारिता समाजाचा चौकस पहारेकरी आहे.

एक पत्रकाराने केलेल्या चौकशीने देशातील सर्वात मोठा आर्थिक गुन्हा उघड झाला.

✔ 5) लोभ जितका जास्त, पडझड तितकी वेगवान.

कुठलीही प्रचंड श्रीमंती ही नैतिक मूल्यांपासून दूर गेली तर नष्ट होते.

—

✍️ लेखक

अमर वासनिक
न्यूज एडिटर, पोलीस योद्धा न्यूज नेटवर्क
📞 7774980491

—