🐍 नागपंचमीचा इतिहास आणि सण साजरा करण्यामागील कारणे

📜 नागपंचमी विशेष लेख
✍️ अमर वासनिक, न्यूज एडिटर
पोलिस योद्धा न्यूज नेटवर्क तर्फे नागपंचमीच्या मनःपूर्वक हार्दिक शुभेच्छा!

नागपंचमी हा भारतातील प्राचीन सण आहे, जो श्रावण महिन्याच्या शुद्ध पंचमीला साजरा केला जातो. याचा उल्लेख महाभारत, गरुड पुराण, नारद पुराण, आणि स्कंद पुराण यासारख्या धर्मग्रंथांमध्ये आढळतो.

पुराणकथांनुसार, एकदा जनमेजय नावाच्या राजाने त्याच्या वडिलांचा मृत्यू तक्षक नावाच्या नागामुळे झाल्याने सर्व नागवंशाला नष्ट करण्याचा यज्ञ केला होता. त्या वेळी आस्तिक ऋषीने यज्ञ थांबवला आणि नागांचा वंश वाचला. त्याच स्मरणार्थ नागपंचमी साजरी केली जाते, असे मानले जाते.

—

🌿 नाग म्हणजे काय? आणि त्यांची पूजा का केली जाते?

नाग हे निसर्गातील ऊर्जा, उर्जा-वहन, पुनर्जन्म आणि भूमीच्या शक्तीचे प्रतीक मानले गेले आहेत. नागदेवता ही पृथ्वीच्या गर्भातील जलशक्तीचे प्रतीक आहे. त्यामुळे त्यांच्या पूजेने:

निसर्गातील संतुलन राखले जाते,

शेतात सापांची मदत मिळते – उंदीर, कीटक यांचे नियंत्रण होते,

भूमीची उर्जा शुद्ध होते असे मानले जाते.

 

—

🐍 सापांच्या खेळाचा व अन्यायाचा काळा अध्याय

सापांचे नाच दाखवणारे अनेकदा सापांना विषदंत काढून टाकतात, त्यांची दृष्टी काढतात, आणि त्यांना उपाशी ठेवतात. ही क्रूरता वन्यजीव संरक्षण कायद्यानुसार गुन्हा आहे.

> 🛑 भारतीय वन्यजीव संरक्षण कायदा, 1972 नुसार साप हे संरक्षित प्राणी आहेत. त्यांना पकडणे, मारणे, विक्री करणे, सादरीकरण करणे कायद्याने गुन्हा आहे.

 

—

🧠 श्रद्धा की अंधश्रद्धा? वैज्ञानिक दृष्टिकोन काय म्हणतो?

नागपूजा ही श्रद्धेचा विषय आहे, परंतु अंधश्रद्धा बनली असता ती धोकादायक ठरते.

नागाच्या मूर्तीवर दूध ओतल्याने नाग प्यायतो असा समज चुकीचा आहे. साप दूध पित नाहीत — त्यांचा पचनतंत्र दूधासाठी बनलेले नाही.

वैज्ञानिक दृष्टिकोन सांगतो की साप निसर्गाचे महत्त्वाचे अंग आहेत. त्यांचे संवर्धन करणे गरजेचे आहे, पूजाऐवजी संरक्षण आवश्यक आहे.

 

—

🧘‍♂️ भगवद्गीता व नागपंचमी

“अहिंसा परमो धर्म:” या तत्त्वाने नागपंचमीचा आधार अधिक बळकट होतो. भगवद्गीतेत भगवान श्रीकृष्ण म्हणतात:

> “सर्वभूतेषु येनैकं भावमव्ययमीक्षते, अविभक्तं विभक्तेषु तज्ज्ञानं विद्धि सात्त्विकम्”
(अध्याय 18, श्लोक 20)
— म्हणजे सर्व प्राण्यांमध्ये एकच आत्मा आहे हे समजणं हे सात्त्विक ज्ञान आहे.

 

—

🙏 नागपंचमीचे पर्यावरणीय व धार्मिक महत्त्व

शेतकरी नागांना भूमीचा रक्षक मानतात.

सापांच्या उपस्थितीमुळे उंदीर आणि इतर पीकनाशक कीटकांचे नियंत्रण होते.

श्रावण महिना हा पावसाळ्याचा काळ आहे, त्यामुळे नाग बाहेर येतात. त्यांना इजा होऊ नये म्हणून पूजनाच्या माध्यमातून संरक्षणाची भावना व्यक्त होते.

 

—

📜 धर्म, समाज व नागपंचमी

नागपंचमी हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचा सण आहे. परंतु जैन, बौद्ध आणि काही आदिवासी समाज सुद्धा नागपूजेस मान्यता देतात.
काही देशांत – जसे की नेपाळ, श्रीलंका, थायलंड, म्यानमार, इंडोनेशिया – येथेही नागपूजा केली जाते. विशेषतः नेपाळमध्ये नागपंचमी मोठ्या उत्साहात साजरी होते.

—

🐍 भारतामधील नागांचे प्रकार

भारतात सुमारे ३०० हून अधिक सर्पप्रजाती आहेत. यातील सुमारे ६०-७० विषारी साप आहेत, उर्वरित बिनविषारी.

विषारी साप:

कोब्रा (नागराज)

करैत

रसेल्स वायपर

सॉ स्केल्ड वायपर

बिनविषारी साप:

रॅट स्नेक (धामण)

वुल्फ स्नेक

सेंड बोआ

ग्रीन वाइन स्नेक

 

—

⚖️ भारतीय संविधान व नागांचे संरक्षण

भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद 48A नुसार राज्यावर पर्यावरण व वन्यजीवांचे रक्षण करणे बंधनकारक आहे.
वन्यजीव संरक्षण अधिनियम 1972 मध्ये सापांना संरक्षित प्राण्यांच्या यादीत समाविष्ट करण्यात आले आहे.

—

📜 इतिहास: किती वर्षांपासून साजरी केली जाते नागपंचमी?

पौराणिक व ऐतिहासिक संदर्भ पाहता कमीत कमी २,००० वर्षांपूर्वीपासून नागपंचमी साजरी केली जात आहे. सातवाहन, गुप्त व मौर्यकालीन नाण्यांवर नागांची चिन्हे आढळतात.

—

🌏 जगभर नागपूजा कोणकोणत्या देशांत केली जाते?

नेपाळ: नागपंचमी मोठ्या उत्सवाने साजरी होते.

थायलंड: नागासारख्या प्रतीकांना मंदिरांत स्थान आहे.

इंडोनेशिया: नाग – “नागा” – या नावाने पूजनीय आहेत.

श्रीलंका व भूतान: बौद्ध परंपरेत नागांना आध्यात्मिक महत्त्व आहे.

 

—

📖 नागपंचमी निमित्त श्लोक

> “अनन्तं वासुकिं शेषं पद्मनाभं च कम्बलम्।
शङ्खपालं धृतराष्ट्रं तक्षकं कालियं तथा॥
एतानि नव नामानि नागानां च महात्मनाम्।
सायं प्रातः पठेन्नित्यं प्रातः काल्यभयं न हि॥”

 

अर्थ: हे नऊ नागांचे नाव स्मरण केल्याने सर्पभीती दूर होते.

—

🧪 नागपंचमी साजरी न केल्यास काय?

सण न साजरा केल्याने धार्मिक दृष्टिकोनातून काही दोष मानले जातात. परंतु याचा वैज्ञानिक अर्थ असा आहे की आपण निसर्ग व सर्प या पर्यावरणीय घटकांपासून दुरावतो. सण साजरा न करणे हा अंधश्रद्धेचा नाही, तर निसर्गाबद्दलच्या कृतज्ञतेचा अभाव मानला जातो.

—

🔚 निष्कर्ष

नागपंचमी हा केवळ सापांची पूजा करण्याचा सण नाही, तर तो निसर्गसंवर्धन, जैवविविधतेचे महत्त्व, आणि मानवी सहजीवनाचे प्रतीक आहे. श्रद्धा अंधश्रद्धा ठरते ती अविवेकी कृतीमुळे – म्हणूनच आपल्याला नागपूजेमागील वैज्ञानिक आणि पर्यावरणीय अर्थ समजून घेणे अधिक गरजेचे आहे.

—

पोलिस योद्धा न्यूज नेटवर्क तर्फे पुन्हा एकदा सर्व वाचकांना नागपंचमीच्या हार्दिक शुभेच्छा!
🌿🙏🐍

—

लेखक:
अमर वासनिक
न्यूज एडिटर
पोलिस योद्धा न्यूज नेटवर्क

—