प्लास्टिक स्पून मॅन्युफॅक्चरिंग – कमी गुंतवणुकीत जास्त नफा देणारा उद्योग

भूमिका

आजच्या फास्ट-फूड, केटरिंग, पॅकेजिंग आणि हॉस्पिटॅलिटी क्षेत्रात प्लास्टिकच्या एकदा वापरायच्या (Disposable) चमच्यांची मागणी प्रचंड प्रमाणात वाढत आहे. चहा-कॉफी शॉप्सपासून ते आइसक्रीम पार्लर आणि मोठ्या इव्हेंट केटरिंग कंपन्यांपर्यंत प्रत्येक ठिकाणी प्लास्टिक स्पूनचा वापर मोठ्या प्रमाणावर होतो. त्यामुळे हा व्यवसाय एक सतत मागणी असलेला आणि लाभदायक उद्योग ठरू शकतो.

—

1. व्यवसायाचा ओव्हरव्ह्यू

उद्योगाचा प्रकार: मॅन्युफॅक्चरिंग (Plastic Injection Molding आधारित उत्पादन)

लक्ष्य बाजारपेठ: स्थानिक बाजार, घाऊक विक्रेते, सुपरमार्केट, हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स, केटरिंग कंपन्या, ऑनलाइन ई-कॉमर्स

उत्पादन प्रकार: चहा चमचा, सूप स्पून, आइसक्रीम स्पून, पार्टी स्पून इत्यादी

प्रॉडक्शन क्षमता: छोट्या युनिटमध्ये दररोज 50,000–1,00,000 स्पून उत्पादन शक्य

 

—

2. प्रारंभिक गुंतवणूक आणि लागत

अ) यंत्रसामुग्री (Machinery Cost)

यंत्र / उपकरण अंदाजे किंमत (₹)

Injection Molding Machine (100-150 ton capacity) 12,00,000 – 14,00,000
ग्राइंडर (Scrap Reprocessing) 65,000
Water Chiller 25,000
मोल्ड सेट (Spoon Molds – 2 cavity / 4 cavity) 1,50,000 – 3,00,000
हँडलिंग साहित्य व टूल्स 50,000
एकूण: ₹14,40,000 – ₹17,00,000

 

—

ब) कच्चा माल (Raw Material Cost)

Polypropylene (PP) Granules – ₹90–₹120 प्रति किलो

Masterbatch (Color Additive) – ₹200–₹300 प्रति किलो

पॅकेजिंग मटेरियल – ₹15–₹20 प्रति किलो उत्पादनासाठी

प्रति 1,00,000 स्पूनसाठी अंदाजे कच्चा माल खर्च: ₹70,000 – ₹85,000

 

—

क) इतर प्रारंभिक खर्च

घटक अंदाजे खर्च (₹)

व्यवसाय नोंदणी (Udyam, GST) 5,000 – 8,000
Pollution Control Board परवानगी 10,000 – 15,000
इमारत भाडे / शेड (1000–2000 sq.ft) 15,000 – 25,000/महिना
वीज कनेक्शन आणि डिपॉझिट 20,000 – 30,000

 

—

3. शासनाच्या योजना

PMEGP (Prime Minister’s Employment Generation Programme)

मॅन्युफॅक्चरिंग प्रोजेक्टसाठी जास्तीत जास्त खर्च मर्यादा: ₹50 लाख

अनुदान (Margin Money Subsidy):

सामान्य वर्ग: ग्रामीण 25%, शहरी 15%

विशेष वर्ग (SC/ST/OBC/महिला/दिव्यांग): ग्रामीण 35%, शहरी 25%

कर्ज सुविधा: बँकेमार्फत, उर्वरित रक्कम टर्म लोन स्वरूपात

अर्ज प्रक्रिया: kviconline.gov.in

 

—

4. कच्च्या मालाची उपलब्धता आणि बाजारपेठ

मुख्य पुरवठा केंद्रे: मुंबई, अहमदाबाद, दिल्ली, हैदराबाद, चेन्नई, इंदौर

ऑनलाइन सप्लायर: Indiamart, TradeIndia, Plastemart, ExportersIndia

स्थानिक मार्केट: औद्योगिक प्लास्टिक होलसेल मार्केट, पेट्रोकेमिकल डीलर्स

उत्पादन विक्री ठिकाणे:

हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स, केटरर्स

पॅकेजिंग वितरक

किरकोळ बाजार

Amazon / Flipkart / B2B पोर्टल्स

 

—

5. व्यवसाय सुरु करण्याची प्रक्रिया

1. बिझनेस प्लॅन तयार करणे – उत्पादन क्षमता, खर्च, बाजारपेठ, नफा यांचे विश्लेषण

2. नोंदणी व परवानग्या – Udyam, GST, Pollution Control, Factory License

3. जागा निश्चित करणे – औद्योगिक क्षेत्र किंवा MIDC

4. यंत्रसामुग्री खरेदी व इंस्टॉलेशन

5. कच्चा माल खरेदी – PP granules व रंग masterbatch

6. प्रॉडक्शन ट्रायल – मोल्ड सेटिंग व क्वालिटी चेक

7. मार्केटिंग व डिस्ट्रीब्यूशन नेटवर्क तयार करणे

 

—

6. नफा (Profit Margin)

उत्पादन खर्च (100,000 स्पून): ₹75,000 – ₹90,000

घाऊक विक्री किंमत: ₹1.20 – ₹1.80 प्रति स्पून

महिन्याचा उलाढाल: ₹3,60,000 – ₹5,40,000

शुद्ध नफा: 25% – 35%

योग्य मार्केटिंग केल्यास गुंतवणूक 12–18 महिन्यांत परत मिळू शकते

 

—

7. आव्हाने आणि काळजी

पर्यावरणीय नियम: प्लास्टिक बंदीचे राज्यनिहाय कायदे

कच्च्या मालाच्या किंमतीतील चढ-उतार

स्पर्धा: बाजारात मोठ्या कंपन्यांशी स्पर्धा

क्वालिटी: ग्राहक समाधानी ठेवण्यासाठी उच्च दर्जाचे उत्पादन आवश्यक

 

—

निष्कर्ष

प्लास्टिक स्पून मॅन्युफॅक्चरिंग हा व्यवसाय स्थिर मागणी, कमी गुंतवणूक व सरकारी अनुदान यामुळे नवउद्योजकांसाठी आकर्षक ठरू शकतो. योग्य नियोजन, दर्जेदार उत्पादन, आणि विस्तृत बाजारपेठेत विक्री यामुळे हा उद्योग फायदेशीर होण्याची पूर्ण शक्यता आहे.

—

प्रोजेक्ट रिपोर्ट – प्लास्टिक स्पून मॅन्युफॅक्चरिंग युनिट

(PMEGP / बँक लोनसाठी उपयुक्त)

—

1. प्रस्तावना (Introduction)

प्लास्टिक स्पूनचा वापर हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स, केटरिंग, आइसक्रीम पार्लर, फास्ट-फूड सेंटर आणि पॅकेजिंग इंडस्ट्रीमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. हा व्यवसाय कमी गुंतवणुकीत सुरू करता येतो आणि बाजारपेठेतील मागणी सतत राहते.

—

2. प्रकल्पाची मूलभूत माहिती

उद्योगाचा प्रकार: मॅन्युफॅक्चरिंग (Plastic Injection Molding)

प्रकल्पाचे ठिकाण: औद्योगिक क्षेत्र / MIDC / योग्य वीज उपलब्ध असलेली जागा

एकूण जागेची गरज: 1000 – 1500 चौरस फूट

उत्पादन क्षमता: 1,00,000 – 1,20,000 स्पून प्रतिमहिना

शिफ्ट पद्धती: 1 शिफ्ट (8 तास), गरजेनुसार 2 शिफ्ट

 

—

3. प्रकल्प खर्चाचा तपशील

अ) स्थिर भांडवल (Fixed Capital)

क्र. घटक रक्कम (₹)

1 Injection Molding Machine (150 Ton) 12,50,000
2 Spoon Mould (4 cavity) 2,00,000
3 Grinder Machine 65,000
4 Water Chiller 25,000
5 इतर टूल्स व हँडलिंग साहित्य 50,000
एकूण 15,90,000

 

---

ब) कार्यभांडवल (Working Capital – 1 महिना)

क्र. घटक रक्कम (₹)

1 Polypropylene (PP) Granules – 800 Kg @ ₹100/Kg 80,000
2 Masterbatch (Color) – 20 Kg @ ₹250/Kg 5,000
3 पॅकेजिंग साहित्य 10,000
4 वीज व पाणी बिल 12,000
5 मजुरी (4 कामगार + 1 सुपरवायझर) 35,000
6 इतर खर्च (वाहतूक, दुरुस्ती) 8,000
एकूण 1,50,000

 

—

क) एकूण प्रकल्प खर्च

स्थिर भांडवल: ₹15,90,000

कार्यभांडवल: ₹1,50,000

एकूण: ₹17,40,000

 

—

4. वित्तपुरवठा (Means of Finance – PMEGP)

स्रोत रक्कम (₹)

बँक कर्ज (60%) 10,44,000
PMEGP अनुदान (25% – सामान्य / 35% – विशेष गट) 4,35,000 / 6,09,000
स्वतःची गुंतवणूक (15%) 2,61,000
एकूण 17,40,000

 

—

5. उत्पादन खर्च (Annual Cost of Production)

घटक वार्षिक रक्कम (₹)

कच्चा माल 9,60,000
वीज-पाणी 1,44,000
मजुरी 4,20,000
देखभाल व दुरुस्ती 50,000
इतर खर्च 1,00,000
एकूण 16,74,000

 

—

6. अपेक्षित उत्पन्न (Annual Sales Revenue)

प्रति स्पून घाऊक विक्री किंमत: ₹1.50

महिन्याचे उत्पादन: 1,00,000 स्पून × 12 महिने = 12,00,000 स्पून

वार्षिक विक्री: 12,00,000 × ₹1.50 = ₹18,00,000

 

—

7. वार्षिक नफा (Profitability)

वार्षिक उत्पन्न: ₹18,00,000

वार्षिक खर्च: ₹16,74,000

ग्रॉस नफा: ₹1,26,000

नेट प्रॉफिट मार्जिन: ~7% – 10% (मार्केट वाढल्यास अधिक)

 

—

8. प्रकल्पाची परतफेड क्षमता (Repayment)

बँक कर्जाची परतफेड 5–6 वर्षांत

PMEGP अनुदानामुळे कर्जाचा भार कमी

2–3 वर्षांत कार्यक्षम युनिट नफ्यात

 

—

9. जोखीम आणि उपाययोजना

पर्यावरणीय नियम: राज्य सरकारच्या प्लास्टिक बंदी कायद्याचे पालन

कच्च्या मालाच्या किंमतीतील चढ-उतार: दीर्घकालीन पुरवठा करार

स्पर्धा: दर्जेदार उत्पादन व वेळेवर पुरवठा

 

—

10. निष्कर्ष

हा प्रकल्प कमी गुंतवणुकीत, सरकारी अनुदानासह, योग्य बाजारपेठ व नियोजन असल्यास चांगला नफा देऊ शकतो. PMEGP योजना नवउद्योजकांना मोठी आर्थिक मदत देते.

—